Muso alayhissalom va Horun (alayhissalom) payg‘ambarlar Isroil xalqiga 40 yil boshchilik qildilar. Ular Tavrot amrlarini yozdilar va qurbonliklar keltirdilar, shuningdek, ko’plab mo`jizalar yaratdilar. Tez orada bu ikki payg’ambarning vafot etish vaqti keldi. Tavrotning oxirini ko’rib chiqishdan oldin, Tavrotning naqshlarini ko’rib chiqaylik.
Xo’sh, Tavrotdagi oyatlarning namunasi qanday?
Tavrotdagi qurbonliklar
Qurbonlik qilishning muximligiga va takrorlanishiga e’tibor bering. Biz ko’rib chiqadigan quyidagi narsalar haqida o’ylab ko’ring:
- Hobil to’g’ri qurbonlik keltirdi; Qobil sabzavotlarni taqdim etdi. O’lim talab qilingani uchun Qobilning qurbonligi qabul qilinmadi.
- To’fondan keyin Nuh (alayhissalom) qurbonlik keltirdilar.
- Ibrohim (alayhissalom) va’da qilingan yurtga kelganlaridan keyin qurbonlik qildilar.
- Ibrohim (alayhissalom) o‘g‘li bilan sinovdan so‘ng bir qo‘chqorni qurbonlik qildilar. Shundan so’ng, u bu joyni ” Yahovaning tog’ida ko’rinadi” deb nomladi.
- Barcha isroilliklar Fisih bayramida (Pesax) qurbonliklar keltirdilar. Bu ularni o’limdan qutqardi va yahudiylar hali ham Fisih bayramini (Pesax) har yili bir kunda nishonlashadi.
- Horun (alayhissalom) oʻzlari uchun qurbonlik qilgandan keyin har yili Isroil xalqi uchun ikkita echkini qurbonlik qilganlar.
- G‘unajin, uning kuli mayyitning iflosliklaridan tozalanishi uchun qurbonlik qilingan.
Bu qurbonliklarning barchasi halol hayvonlar – qo’ylar, echkilar yoki buqalar bo`lgan. Sigirdan tashqari hamma hayvon erkak edi.
Ushbu qurbonliklar ularni olib kelgan odamlar uchun qutqaruvdir. Bu shuni anglatadiki, ularning gunohlari qoplangan edi, shuning uchun qurbonlik qilayotgan odamning aybi va sharmandaligi qoplanardi. Bu teri ko`rinishida Allohning rahm-shafqatini olgan Odam atodan boshlangan. Ushbu terilar insonning yalang’ochligini qoplash uchun hayvonning o’limini talab qilgan. Muhim savol: nega hozir qurbonliklar keltirilmaydi? Javobni keyinroq ko’ramiz.
Tavrotdagi solihlik
Tavrotda “solixlik” so’zi doimo uchraydi. Biz buni birinchi marta Odam alayhissalom qissasida, Alloh taolo unga “Solih kiyimi eng yaxshisi” deb aytganida ko‘rdik. Ibrohim bo’lajak o’g’il va’dasiga ishongani uchun “solih” deb e’lon qilinganini ko’rdik . Agar ular Amrlarga rioya qilsalar, isroilliklar solihlikka ega bo’lishlari mumkin edi, lekin ular har doim amrlarga to’liq rioya qilishlari kerak edi.
Tavrotdagi jazo
Biz amrlarga rioya qilmaslik Allohning jazosiga sabab bo’lganini ham ko’rdik. Bu jazo olish uchun faqat bir marta itoatsizlik qilish kerak bo’lgan Odamdan boshlandi. Jazo har doim o’limga olib kelgan. Jazolangan odam yoki qurbonlik qilingan hayvon o`lishi kerak edi. Quyidagilar haqida o’ylab ko’ring:
- Odam ato uchun terisi olingan hayvon o’ldi.
- Hobil (Habil) – jonivor keltirdi, uning qurbonligi o’ldi.
- Nuh davridagi odamlar to’fon paytida vafot etdilar va hatto Nuh ham to’fondan keyin qurbonlik qilib, hayvonni o’lidirdi.
- Lut davrida — Sado’m va G’amo’ra aholisi vafot etdi , Lutning xotini ham.
- Ibrohim alayhissalomning oʻgʻli oʻrniga qoʻchqor oʻldi.
- Fisih (Pesax) kunida to’ng’ich o`g`illar o’ldi (fir’avn va boshqa imonsizlar uchun) yoki qoni eshikka bo’yalgan qo’zi o’ldi.
- Qonun amrlariga ko’ra, hukm kunida aybdor o’lgan yoki bitta echki qurbonlikka keltirilgan (Yom Kippur).
Bu nima degani? Buni keyinchalik ko’ramiz. Endi esa Muso alayhissalom va Horun alayhissalom Tavrotni tugatmoqchilar. Va ular buni to’g’ridan-to’g’ri Allohdan kelgan ikkita muhim xabar bilan amalga oshiradilar, ikkala xabar ham kelajak uchundir va bugungi kunda biz uchun muhim — bo’lajak Payg’ambar va kelayotgan ofatlar va barakalar haqida. Keling, bu erda Payg’ambarga qaraylik.
Bo’lajak Payg’ambar
Alloh taolo Sinay tog’ida (Jabel Muso)tosh lavhalarni berganida, buni dahshatli kuch-qudrat bilan qildi. Tavrot tosh lavhalar berilishidan biroz oldin sodir bo’lgan voqeani tasvirlaydi.
Uchinchi kuni ertalab momaqaldiroq boʻlib, chaqmoq chaqdi. Togʻning ustini qalin bulut qopladi. Burgʻu ovozi juda qattiq chalindi. Qarorgohdagi jamiki xalqni titroq bosdi. Muso xalqni Xudo bilan uchrashtirgani qarorgohdan olib chiqdi. Xalq togʻning etagida turdi. Keyin Egamiz Sinay togʻiga — togʻ choʻqqisiga tushdi. Egamiz Sinay togʻiga alanga ichida tushib kelgani uchun butun togʻ tutayotgan edi. Togʻ qattiq silkinganda, tandirdan tutun chiqqani singari, togʻdan ham tutun chiqayotgan edi.
Chiqish 19:16-18
Xalq qo‘rquvga to‘ldi. Tavrot ularni shunday tasvirlaydi:
Butun xalq chaqmoqni va togʻning tutunini koʻrdi, momaqaldiroq tovushini va burgʻuning baland ovozini eshitdi. Xalq qoʻrqqanidan titrab, uzoqroqqa borib turdi. Xalq Musoga aytdi:— Bizga oʻzingiz gapiring, biz quloq solaylik. Xudo bizga gapirmasin, tagʻin oʻlib ketmaylik.
Chiqish 20:18-19
Bu Muso alayhissalomning 40 yillik hukmronligining boshida sodir bo‘ldi. Oxirida Alloh taolo Muso alayhissalomga bu o‘tmishdagi holat haqida gapirib, odamlarga o‘tmishdagi qo‘rquvlarini eslatib, kelajakka va’dalar berdi. Muso alayhissalom Tavrotda shunday yozadilar:
Egangiz Xudo sizlar uchun oʻz xalqingiz orasidan menga oʻxshagan bir paygʻambar chiqaradi. Unga quloq solinglar. Siz Sinay togʻida yigʻilgan kuningizda Egangiz Xudodan oʻzingiz uni tilab olgandingiz, zotan, siz shunday degan edingiz: “Egamiz Xudoning ovozini endi eshitmaylik, mana shu buyuk olovni ham boshqa koʻrmaylik, aks holda, oʻlamiz.” Oʻshanda Egamiz menga shunday dedi: “Ularning aytganlari toʻgʻri. Ular uchun oʻz xalqi orasidan senga oʻxshagan bir paygʻambar chiqaraman, Men unga nima aytishni oʻrgataman. Oʻsha paygʻambar bergan amrlarimning hammasini ularga aytadi. U Mening nomimdan gapiradi, unga quloq solmagan odamni Men Oʻzim jazolayman. Ammo biror paygʻambar Men buyurmagan soʻzni Mening nomimdan gapirishga jurʼat qilsa yoki boshqa xudolar nomidan gapirsa, u paygʻambar oʻlishi kerak.” Koʻnglingizda: “Bu soʻzlar Egamizdanmi yoki yoʻqmi, biz qanday qilib bilamiz?” deb oʻylashingiz mumkin. Agar biror paygʻambar Egamizning nomidan gapirsa–yu, oʻsha voqea yuz bermasa, demak, bu soʻzni Egamiz aytmagan boʻladi. Paygʻambar oʻzicha gapirgan, undan qoʻrqmanglar.
Qonunlar 18:15-22
Alloh taolo insonlarning sog‘lom hurmat-ehtiromga ega bo‘lishlarini xohlardi, shuning uchun U, lavhalardagi amrlarni o‘qiganda, buni shunday qildiki, odamlar orasida katta dahshat uyg‘otdi. Ammo endi U kelajakka qaraydi va Isroil o’g’illari orasida Muso (alayhissalom) kabi payg’ambar paydo bo’ladigan vaqt kelishini va’da qilmoqda . Keyin ikkita ko’rsatma beriladi:
- Allohning O’zi odamlar oldiga jo’natadi
- Keladigan Payg’ambarga odamlar e’tibor bermasa, javobgarlik odamlarning o`zida bo`ladi.
- Alloh payg’ambar orqali gapirganmi yoki yo’qligini aniqlash uchun xabar kelajakni bashorat qilishi va haqiqat (to’liq) bo’lishi kerak.
Birinchi ko’rsatma Muso (alayhissalom)dan keyin yana bitta payg’ambar bo’ladi degani emas, balki biz ayniqsa quloq solilishimiz kerak bo’lgan payg’ambar keladi, chunki U Musoning xabarida alohida rol o’ynaydi – bular ” Mening so’zlarim”. Kelajakni faqat Allohning O’zi bilganligi sababli – albatta, hech kim bilmaydi – ikkinchi ko’rsatma — odamlarga xabar haqiqatan ham Allohdanmi yoki yo’qligini bilish uchun bir yo’l edi. Keyinchalik, Muso (alayhissalom) bu ikkinchi ko’rsatmani Tavrotni tugatuvchi Isroil xalqining baraka va musibatlarida isroilliklarning kelajagini oldindan ko’rish uchun qanday qo’llaganini ko’ramiz.
Ammo bu “kelajak payg’ambar” haqida nima deyish mumkin? U kim edi? Ayrim ulamolar bu gapni Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) nazarda tutadi, deyishadi. Ammo e’tibor bering, bashoratda bu payg’ambar «o’z isroilliklari orasidan», ya’ni yahudiylardan bo’lishi aytilgan. Shuning uchun bu unga tegishli emas. Boshqa olimlar Iso Masih (alayhissalom)ni nazarda tutish mumkinmi, deb hayron bo’lishdi. U yahudiy edi va bundan tashqari, u katta hokimiyat bilan ta’lim berdi – go’yo Allohning so’zlari “og’zida”. Iso al-Masihning (alayhissalom) kelishi Ibrohimning qurbonligida, birinchi Fisih bayramini nishonlashda, shuningdek, og’zida Xudoning so’zlari bilan “payg’ambar” haqidagi bashoratda bashorat qilingan.