“Qur’on asl kitob – yagona til, harflar va qiroatdir. Unda na insoniy talqinga, na buzib tarjima qilishga o‘rin yo‘q… Yer yuzidagi biron bir xonadondan Qur’on nusxasini olib, ular orasida zarracha farq ham topa olmasligingizga aminman.
Men bu bayonotni do’stimdan oldim. U Qur’oni Karim matnini Injil matni bilan solishtirdi. 24 000 ta qadimiy Injil qoʻlyozmalari mavjud boʻlib, ular bir-biridan bir necha soʻz bilan farq qilganda kichik oʻzgarishlarda farqlanadi. 24 000 qoʻlyozmaning har birida barcha hikoyalar va gʻoyalar bir xil boʻlsa-da, Oʻzining oʻlimi va tirilishi bilan bizni gunoh asirligidan qutqargan Iso al- Masihning qoʻlyozmalarida bir xil boʻlsa-da , doʻstimning Qurʼonga oʻxshash gaplarini tez-tez eshitish mumkin. yagona xilma-xillikka ega emas. Bu Qur’onning Injildan ustunligi va uning mo”jizaviy himoyasi isboti sifatida taqdim etiladi. Ammo hadislarda Qur’onning yaratilishi va to’plami haqida nima deyilgan?
Payg’ambarimizdan to xalifalargacha Qur’onning yaratilishi
Umar ibn al-Xattob rivoyat qiladilar:
Hishom ibn Hakim ibn Hizomning Furqon surasini mendan boshqacha o‘qiganini eshitdim . Buni menga Rasululloh (s.a.v.) o‘rgatdilar . Men u bilan (namoz vaqtida) janjallashmoqchi bo‘ldim, lekin uning tugashini kutdim, so‘ng kiyimlarini bo‘yniga bog‘ladim va undan ushlab, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga olib keldim va aytdim: – Furqon Menga o’rgatganingizdan farq qiladi . Nabiy sallallohu alayhi va sallam uni qo‘yib yuborishimni buyurdilar va Hishamdan uni o‘qishni so‘radilar. Buni o‘qiganida, Rasululloh: «U shunday nozil qilingan», dedilar. Keyin uni o’qishimni so’radi. O‘qiganimda: “Shunday nozil bo‘ldi. Qur’on yetti xil nozil qilingan , shuning uchun uni o’zingizga qulay bo’lgan tarzda o’qing».
Sahih al – Buxoriy 2419: 44-kitob, 9-hadis
Ibn Mas’ud aytdilar:
Men bir kishining (Qur’on) oyatini ma’lum bir tarzda o’qiyotganini eshitganman va men bir payg’ambarning xuddi shu oyatni boshqacha o’qiganini eshitganman . Men uni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga olib borib, bu haqda xabar berdim, lekin yuzlarida norozilik alomatini payqadim va u zot dedilar: “ Ikkalangiz haqsiz , ixtilof qilmanglar, chunki sizdan oldingi qavmlar har xil edi. vayron qilindi.”
Sahih al – Buxoriy 3476: 60-kitob, 143-hadis
Bu ikki parcha Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) hayotliklarida Qur’on tilovatining bir necha ko’rinishlari bo‘lganligini, Muhammad (s.a.v.) tomonidan qo‘llanilgan va ma’qullanganligidan dalolat beradi. Uning o’limidan keyin nima bo’ldi?
Abu Bakr va Qur’on
Zayd ibn Sobit rivoyat qiladilar:
Yamoma ahli (ya’ni, Payg’ambarning Musaylimaga qarshi jang qilgan bir qancha sahobalari ) o’ldirilganida , Abu Bakr Siddiq menga odam yubordi . (Unga yaqinlashdim) va uning yonida Umar ibn al-Xattob o‘tirganini ko‘rdim. Shunda Abu Bakr (menga): “Umar mening oldimga kelib : “ Yamoma jangi kuni Qurʼon qorilari (yaʼni Qurʼonni yoddan bilganlar) orasida qurbonlar koʻp boʻldi. , va men Qurra orasida Qur’on boshqa jang maydonlarida ancha og’ir yo’qotishlar bo’lishi mumkin, deb qo’rqaman, buning natijasida Qur’onning muhim qismi yo’qoladi. Shuning uchun men (Abu Bakr) Qur’on matnini yozishni buyurishingizni taklif qilaman: « Rasululloh qilmagan ishni sen qanday qilasan ?», dedim Umarga. Umar: «Allohga qasamki, bu yaxshi rejadir», dedi. “Umar meni uning rejasiga ergashishga undashda davom etdi, to Alloh qalbimni unga ochdi va men Umar mendan oldin anglagan rejaning foydasini anglay boshladim”, dedi Abu Bakr.
“Sen dono yigitsan, sendan shubhamiz yo‘q va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ilohiy ilhom yozding. Shuning uchun siz Qur’onning (alohida bo’laklarini) topib, ularni bir kitobga to’plashingiz kerak . Allohga qasamki, agar menga tog‘ni ko‘chirishga buyurilgan bo‘lsa, men uchun Qur’on oyatlarini jamlash amridan ko‘ra qiyinroq bo‘lar edi. Shunda Abu Bakrga: « Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qilmagan ishni qanday qilasan?» dedim. Abu Bakr: «Allohga qasamki, bu savobli vazifadir», deb javob berdi. Alloh taolo ilgari Abu Bakr va Umarning qalblarini ochganidek, mening qalbimni bu vazifani qabul qilish uchun ochmaguncha, Abu Bakr meni o‘z rejasini qabul qilishga undashda davom etdi. Men Qur’on parchalarini qidira boshladim va uning yozuvlarini xurmo poyalari, ingichka oq toshlar va uni yoddan biladigan odamlarning og’zidan yig’a boshladim, toki men At-Tauba surasining oxirgi oyatini topdim (“Tavba” “) u Abi tomonidan Xuzayma al – Ansoriy , men uni undan boshqa hech kimda topa olmadim. Oyatda: “Albatta, sizlarga o‘zlaringizdan bir Payg‘ambar (Muhammad) keldi. Agar biror jarohat yoki qiyinchilikka duchor bo’lsangiz, uni qayg’uga soladi … (Bara ( Tavba ) surasi oxirigacha ( 9.128-129 ). Keyin umrining oxirigacha Umar bilan, so‘ngra Umarning qizi Hafsa bilan.
Sahih al – Buxoriy 4986: 66-kitob, 8-hadis
Bu vaqtda Muhammad (s.a.v.)dan keyin darhol Abu Bakr xalifa edi. Ushbu parchada aytilishicha, Muhammad (s.a.v.) hech qachon Qur’on matnini me’yorga keltirmagan va bunday ko’rsatmalar bermagan. Qur’onni yod biladiganlar orasida janglarda katta yo’qotishlar bo’lgan, shuning uchun Abu Bakr va Umar (ikkinchi xalifa bo’lgan) Zaydni Qur’on matnini turli manbalardan yig’ishni boshlashga ko’ndiradilar. Zayd dastlab bu fikrga qarshi edi, chunki Muhammad (s.a.v.) matnni bir tartibli ko’rinish zarurligiga hech qachon ishora qilmagan. Quyidagi hadisda ta’kidlanganidek , Qur’on ta’limini o‘zining bir qancha sahobalariga topshirgan:
Mashrik dedi :
Abdulloh ibn Amr Abdulloh ibn Mas’udni eslab shunday dedi: “Men bu odamni doim yaxshi ko’raman, chunki men Payg’ambar sollallohu alayhi vasallamning : “Qur’onni to’rttadan ol (o’rganing): Abdulloh ibn Mas’ud, Solim, Mu , deganlarini eshitdim. Oz va Ubay ibn Ka’ba “.
Sahih al – Buxoriy 4999: 66-kitob, 21-hadis
Biroq, Payg’ambarimiz (s.a.v.) vafotlaridan so’ng, uning sahobalari o’rtasida Qur’on tilovatidagi farqlar bilan bog’liq ixtiloflar paydo bo’ldi. Quyidagi hadis 92:1-3 (Al-Layl) surasidagi ixtilof haqida gapiradi.
Ibrohim aytdi:
Abdulloh (ibn Masud)ning sahobalari Abu Dardoning oldiga kelishdi (ularning uyiga yetib kelishlaridan oldin) u zot ularni qidirib topdi. Keyin ulardan: «Sizlardan qaysi biringiz Abdulloh o’qiyotgandek (Qur’onni) o’qishni biladi?» — deb so’radi. Ular: «Hammamiz», deb javob berishdi. U: –“Sizlardan qaysi biringiz buni yoddan bilasiz?”– deb so‘radi. Ular Alkamga ishora qildilar . Keyin Alkamdan : «Abdulloh ibn Mas’ud « Layl » surasini qanday o’qiyotganini eshitdingizmi ?» – deb so’radi. Alkama : « Erkak va ayolga qasamki », dedi . Abu Ad – Dardo aytdilar: “Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning xuddi shunday qiroat qilganlarini eshitganman”, lekin bu odamlar mening : –” Erkak va ayolni yaratgan Zotga qasamki,” — deb o’qishimni xohlashadi , lekin Allohga qasamki, men aytaman: “Ularning talablariga rioya qilmaslik.”
USC-MSA veb-saytiga havola (ingliz tilida): 6-jild, 60-kitob, 468-hadis; Arabcha versiyaga havola: 65-kitob, 4944-hadis
Bugungi kunda Qur’onda Layl surasi 92:3 ni o’qishning ikkinchi versiyasi mavjud. Qizig’i shundaki, Muhammad payg’ambar (s.a.v.) tomonidan tanlangan to’rtta nufuzli Qur’on qorilaridan biri Abdulloh va Abu Addard bu oyatning turli xil o’qilishini tilovat qilishgan va boshqasini ishlatishni xohlamaganlar.
Quyidagi hadis islom olamining butun mintaqalari oʻqishga shu darajada amal qilganliklarini koʻrsatadiki, ular orasidan Qurʼon qorining qayerdan kelganligini aniqlash mumkin edi. Quyidagi parchada Kufalik Iroq Abdulloh ibn Mas’ud 92:1-3 suralarini qiroat qilgan.
Alkama dedi:
Abu Dardoni uchratib qoldim , u menga: “Siz qaysi davlatdansiz?” dedi. Men: “Men Iroq ahlidanman”, dedim. U yana dedi: qaysi shahar? Men javob berdim: Kufa shahri . Yana aytdilar: “ Abdulloh ibnning qiroatiga muvofiq o’qiysizmi, Masud?” “Ha,”– dedim. U zot : “Bu oyatni o‘qing (qasamki, u yerni qoplagan kechaga qasamki). Shunday qilib, men uni o’qidim: (Qasamki, tunga qasamki, u yerni qoplaganida, kunduzga qasamki , qachonki tiniq bo’lsa, erkak va ayolni yaratgan zotga qasamki). U kulib dedi: Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shunday qiroat qilganlarini eshitdim.
Sahihi Muslim 824 c: 6-kitob, 346-hadis
Ibn Abbos aytdi:
Umar aytdilar: ” Ubay bizning eng yaxshi tilovatimiz edi, lekin biz u o’qigan narsadan ba’zi narsalarni istisno qilamiz “. Ubay aytadi: “Men buni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning og‘zidan oldim va hech narsani istisno qilishiga yo‘l qo‘ymayman”. Lekin Alloh taolo: “Biz O‘z oyatlarimizni bekor qilmaymiz yoki unutmaymiz, balki uning o‘rnini faqat yaxshisi yoki shunga o‘xshashi bilan almashtiramiz”, dedi. 2.106
Sahih al – Buxoriy 5005: 66-kitob, 27-hadis
Ubay Qur’onning “eng yaxshi” qorisi hisoblangan bo’lsa-da (U Muhammad alayhissalom tomonidan ilgari alohida ta’kidlanganlardan biri edi), jamiyatning boshqa a’zolari u ishlatgan matnning bir qismini chiqarib tashladilar. Nimani bekor qilish kerak va nimani bekor qilish kerakmasligi haqida kelishmovchiliklar bor edi. O’qish va bekor qilish variantlari bo’yicha kelishmovchiliklar jamiyatda keskinlikni keltirib chiqardi. Quyidagi hadisda bu muammo qanday hal qilinganligi ko‘rsatilgan.
Xalifa Usmon va Qur’on
Anas ibn Molik rivoyat qiladilar:
Huzayfa ibn Yamon Shom va Iroq ahli Arminya va Adharbidjonni zabt etish uchun urush olib borayotgan bir paytda Usmon huzuriga keldi . Huzayfa Qur’on o‘qishda ( Shom va Iroq ahli o‘rtasida ) kelishmovchilikdan qo‘rqib , Usmonga: “Ey mo‘minlar amiri! Bu qavmni kitob (Qur’on) borasida ixtilof qilishlaridan oldin, xuddi yahudiy va nasroniylar ilgari qilganidek, najot ber. Shunda Usmon Hafsaga: “Qur’on qo‘lyozmalarini bizga yubor, Qur’on matnllarining aniq nusxalarini yaratib, qo‘lyozmalarni senga qaytaraylik”, deb xabar yubordi. Hafsa qo‘lyozmalarni Usmonga yubordi. Keyin Usmon Zayd ibn Sobit, Abdulloh ibn AzZubayr , Said ibn Al-Os va Abdurrahmon ibn Horis ibn Hishomga qo‘lyozmalarni aniq nusxalarga ko‘chirishni buyurdi. Usmon uch qurayshga : “Agar Qur’onning biror bandida Zayd ibn Sobit bilan kelishmasangiz, uni Quraysh shevasida yozing , Qur’on ularning tilida nozil bo‘lgan”,- dedi. Ular shunday qilishdi va ko‘p nusxalar ishlanganda, Usmon asl qo‘lyozmalarni Hafsaga qaytardi. Usmon har bir musulmon viloyatiga yozganlaridan bir nusxani yuborib, Qur’onning boshqa barcha matnlarini , xoh qo’lyozma bo’laklari, xoh to’liq nusxalari bo’lsin, yoqib yuborilishini buyurdi.
Sahih al – Buxoriy 4987: 66-kitob, 9-hadis
Shuning uchun, hozircha o’qish imkoniyatlari mavjud emas. Bu Payg‘ambar Muhammad (s.a.v.) matnning faqat bitta ko’rinishini olgani yoki uni ishlatgani uchun emas (bu to‘g‘ri emas, chunki u yettitasini ishlatgan) va Qur’onning nufuzli nusxasini tuzganligi uchun emas. Yo’q. Darhaqiqat, agar siz sunnatdagi “turli qiroat”ni internet orqali qidirsangiz, Qur’onning turli qiroatlari haqida 61 ta hadisni topasiz. Bugungi Qur’on ko’rinishi emas, chunki Usmon (uchinchi xalifa) qiroatning ko’rinishlaridan birini olib, uni tahrir qilib, qolgan barcha nusha larini yoqib yuborgan. Quyidagi hadislar bugungi kunda bizda mavjud bo’lgan Qur’onda bu nashrning qanday saqlanganligini ko’rsatadi.
Ibn Abbos aytdi:
Umar aytdilar: «Men uzoq vaqtdan keyin odamlar : « Biz Muqaddas Kitobda Rajam (toshbo’ron qilish) haqidagi oyatlarni topmadik», deyishlaridan va Alloh nozil qilgan farzni tark etib, adashib qolishlaridan qo’rqaman . Darhaqiqat, men tasdiqlaymanki, kim nikohda bo‘lganida noqonuniy jinsiy aloqada bo‘lsa, unga Rajam jazosi beriladi va jinoyat guvohlar, homilador yoki aybiga iqror bo‘lish bilan isbotlanadi”. Sufyon qo’shib qo’ydi: “Men hikoyani shu tarzda yod oldim ” . Umar: «Shubhasiz, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Rajam azobini biz undan keyin qilganimizdek bajardilar», dedilar.
Sahih al – Buxoriy 6829: 86-kitob, 56-hadis
Ibn Abbos aytdi:
… Alloh Muhammad alayhissalomni haq ila yubordi va unga Muqaddas Kitobni nozil qildi va Alloh nozil qilgan narsalar orasida Rajam (erkak va ayolni noqonuniy jinsiy aloqada bo’lgan) toshbo’ron qilish haqidagi oyat ham bor edi va biz bu oyatni haqiqatdan ham o’qib chiqdik . Tushungan va Rasululloh sollallohu alayhi vasallam toshbo’ron qilish jazosini haqiqatda amalga oshirganlar, biz ham u zotdan keyin…
Ai – Buxoriy 86-kitob, 57-hadis
Qur’onning zamonaviy matnida zino uchun toshbo’ron qilish ( Rajm ) haqida hech qanday oyat yo’q – u oldingi tahrirda olib tashlangan.
Ibn Zubayr aytdi:
Men Usmon roziyallohu anhuga aytdim: “ Baqara ” surasidagi : “Sizlardan o‘lib, beva qoldirganlar… ularni haydab chiqarmasdan” degan oyat boshqa oyat bilan bekor qilindi. Nega buni (Qur’onda) yozayapsiz?” – dedi Usmon. “Uni (qayerda bo’lsa) qoldiring … chunki men bularning (ya’ni Qur’onning) hech birini asl joyidan ko’chirmayman”.
USC-MSA veb-saytiga havola (ingliz tilida): 6-jild, 60-kitob, 60-hadis; Arabcha versiyaga havola: 65-kitob, 4536-hadis
Bu erda biz Usmon va Ibn Zubayr o’rtasida istisno qilingan oyat Qur’onda saqlanib qolishi kerakmi degan ixtilofni ko’ramiz. Usmon o’z yo’lida harakat qildi, shuning uchun bu oyat endi Qur’onning bir qismidir. Ammo bu borada bahs-munozaralar bo’lgan.
Usmon va 9-suraning boshi ( Tavba )
Usmon ibn Affon rivoyat qiladilar :
Yazid al -Forisiy aytadi: «Ibn Abbos roziyallohu anhuning shunday deganini eshitdim: “Men Usmon ibn Affon”dan : Miin (yuz oyatdan iborat) va Anfol suralariga tegishli « Al- Baro» surasini qo‘yishga seni nima undadi?,- deb so‘radim. As- sabu turkumidagi (sura) matoniyga mansub at-tival (Qur’onning birinchi uzun surasi ) va ularni “Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan” qatori bilan ajratmaysizmi?”
Usmon javob berdi : « Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga Qur’on oyatlari nozil qilinganida, u zot ularni yozib berish uchun birovni chaqirib, unga: «Bu oyatni falon-falon suraga qo’ying»,- dedilar, va bir-ikki oyatni kamsitib bo’lgach , xuddi shunday (ular haqida) gapirdi. (Sura) Al- Anfol Madinada nozil qilingan birinchi sura bo’lib, (Al- Bara ) Qur’onda oxirgi nozil qilingan va mazmuni Anfol surasiga o’xshash edi . Shuning uchun men uni Al- Anfolning bir qismi deb bildim. Shuning uchun men ularni as -sabu toifasiga kiritdim. At-tival (etti uzun sura) va ularni — “Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan”– qatori bilan ajratmaganman.
sun Abu Dovud 786: 2-kitob, 396-hadis
9-sura ( At-Tauba yoki Al-Bara) Qurʼoni karimdagi yagona sura boʻlib, u “Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan” soʻzlari bilan boshlanmaydi. Buning sababini hadis tushuntiradi. Usmon 9-sura 8-suraning bir qismi ekanligiga ishongan, chunki mavzu o’xshash edi. Berilgan savoldan xulosa qilishimiz mumkinki, bu ilk musulmon jamiyatida bahsli masala bo’lgan. Quyidagi hadisda sahobalardan birining Usmon Qur’oni karimlariga munosabati bayon qilingan.
Abdulloh (ibn Mas’ud roziyallohu anhu) rivoyat qiladilarki, u (sahobalariga Qur’on nusxalarini yashirishni buyurdi ) va davom etdi: “Kim biror narsani yashirsa, qiyomat kunida yashirgan narsasini oshkor qilishi kerak bo’ladi,” va keyin : “Menga kimning matnini o’qishni buyurasiz?” Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlarida Qur’onning yetmishdan ortiq suralarini o’qiganman va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sahobalari men Allohning kitobini yaxshiroq tushunishimni bilishadi . Buni mendan ko’ra kimdir yaxshiroq tushunishini bilardim, men uning oldiga borardim. Shaqiq aytadilar: «Men Mubkmad (a.s.)ning sahobalari bilan birga o’tirdim, lekin hech kim uni rad etganini (ya’ni, o’qishning bu ko’rishini) yoki undagi noaniqliklarni ko’rganini eshitmadim.
Sahihi Muslim 2462: 44-kitob, 162-hadis
Bir nechta fikrlarni ajratib ko’rsatish mumkin:
1. Abdulloh ibn Mas’ud o’z izdoshlariga Qur’onlarini negadir yashirishlarini aytadi.
2.Qiroatning boshqa ko’rinishlarini ishlatishni buyurganga o’xshaydi . Bu voqeani Usmon Qur’onning o’z nusxasini tartibga keltirgan vaqtga bog’lasak, mantiqan to’g’ri bo’ladi.
3. Ibn Mas’ud Qur’onni o’qish uslubini o’zgartirishga qarshi: “Men (Mas’ud) Kitobni yaxshiroq tushunaman”.
4. Shaqiq Muhammadning sahobalari Mas’udga e’tiroz bildirmaganliklarini aytdilar.
Qur’on matnining hozirgi nushalari
Biroq, Usmonning nashridan keyin ham o’qishlar mavjud edi. Darhaqiqat, Payg’ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan keyin faqat IV asrda turli o’qishlarga ruxsat berilgan . Bugungi kunda arabcha matnning asosiy matni Hafs (yoki Hofs ) bo’lsa -da, asosan Shimoliy Afrikada ishlatiladigan Warsh , Al-Duri , asosan G’arbiy Afrikada tarqalgan va hokazo. Bu o’qishlar orasidagi farq asosan imlo va matndagi kichik o’zgarishlar bo’lib, odatda ma’noga hech qanday ta’sir qilmaydi; ba’zi o’zgarishlar hali ham ma’noga ta’sir qiladi, lekin faqat bevosita matnda, keng ma’noda emas.
Shunday qilib, Qur’onning har qaysi nushasidan foydalanishni tanlash imkoniyati mavjud.
Biz bildikki, bugungi kunda Qur’onni arab tilida o’qishning turli xil ko’rinishlari mavjud bo’lib, ular Payg’ambar Muhammad (s.a.v.) vafotlaridan keyin tahrir va bekor qilish jarayonidan o’tgan. Qur’onning hozirgi matnida o’zgarishlarning juda kam bo’lishiga sabab, matnning boshqa barcha nushalari o’sha paytda yoqib yuborilgan. Qur’onda muqobil o’qishlar haqida hech qanday havola yo’q, chunki ular mavjud emas, balki ularning barchasi yo’q qilingan. Usmon Qur’onning yaxshi nusxasini tuzgan bo’lsa kerak, lekin yolg’iz u emas va bahs-munozaralardan xoli emas edi. Shunday qilib, Qur’onning “… bir til, harf va qiroatga ega, inson talqinisiz asl kitob” degan keng tarqalgan tushunchasi to’g’ri emas.
Asl nusxaga yaqin ekanligini ko’rsatadigan kuchli qo’lda yozilgan dalillar ham mavjud . Ikkala yozuv ham bizga asl nusxa haqida ishonchli fikr berishi mumkin. Ko’pchilik Qur’onning saqlanish usuliga haddan tashqari hurmat va Bibliyaning saqlanish usuliga haddan tashqari nafrat tufayli Kitoblar xabarini tushunishga urinishdan chalg’igan. Ammo kitoblarni tushunishga e’tibor qaratish yaxshidir. Bu ularning tushirilishining asosiy sababi edi . Odam Atoning belgisi bilan tanishishdan boshlashingizni tavsiya qilamiz .