Masihning yer yuzidagi hayotining so’nggi haftasi Uning Quddusga zafarli kirishi bilan boshlandi. “Anbiyo” surasi (21-sura Payg‘ambarlar) deydi:
Yana o’z nomusini saqlagan ayolni (Maryamni eslang). Bas, ruhimizdan unga pufladik (u Isoga homilador bo’ldi) va uni hamda o’g’lini olamlar uchun alomat qildik.
Anbiyo surasi 21:91
Anbiyo surasida aytilishicha, Alloh taolo Iso Masih (alayhissalom)ni nafaqat yahudiylar uchun, balki yer yuzidagi barcha odamlar uchun alomat qilib qoʻygan. Qanday qilib Iso Masih barcha xalqlar uchun alomat boʻldi? Bilamizki, Alloh taolo yeru osmonni barcha insonlar uchun yaratgan. Iso Masih yer yuzidagi soʻnggi haftasining har kuni, soʻzlari va amallari bilan yaratilishning olti kuni oʻrtasida ramziy aloqa mavjud. (Qur’on va Tavrotda aytilishicha, Alloh taolo Olti kun ichida dunyoni yaratdi).
Keling, Iso Masihning oxirgi haftadagi soʻzlari va harakatlarini koʻrib chiqaylik, ularning dunyo yaratilish tarixi bilan bogʻliqligiga eʼtibor beraylik. Shunda har bir kunning voqealari Alloh tomonidan azaldan belgilab qoʻyilganini koʻramiz. Bunday mosliklar odamdan boʻlishining imkoni yoʻq, chunki odam ming yillar oraliqqa ega voqealarni nazorat qila olmaydi. Yakshanbadan, haftaning birinchi kunidan boshlaylik.
Birinchi kun – nur zulmatda porlaydi
“Nur” surasida (24-sura Nur) nur haqida masal bor.
Alloh osmonlar va Yerning “nuri”dir. Nurining misoli xuddi bir tokcha ichidagi chiroq, bu chiroq bir shisha ichida, u shisha go’yo bir durdan yaralgan yulduzga o’xshaydi. U (chiroq) na sharqiy va na g’arbiy bo’lmagan muborak zaytun daraxti (moyi)dan yoqilur. Uning moyi (musaffoligidan), garchi unga olov tegmasa-da, (atrofni) yoritib yuborgudekdir. (Mazkurlar qo’shilganda esa), nur ustiga nur (bo’lur). Alloh o’zining (bu) nuriga o’zi xohlagan kishilarni hidoyat qilur. Alloh odamlar (ibrat olishlari) uchun (mana shunday) masallarni keltirur. Alloh barcha narsani biluvchidir. “Alloh osmon va yerning nuridir. Uning mo’minning qalbidagi nuri xuddi chiroq bo’lgan tokchaga o’xshaydi. Chiroq shisha bilan o’ralgan, shisha esa marvarid yulduziga o’xshaydi. U na sharqqa, na g’arbga cho’zilgan muborak zaytun daraxtidan yoqiladi. Uning moyi olov bilan aloqa qilmasdan ham porlashga tayyor. Bir nur ustiga ikkinchisi! Alloh kimni xohlasa, O’z nuriga hidoyat qiladi. Alloh odamlarga misollar keltiradi va Alloh har bir narsani bilguvchidir.
Nur surasi 24:35
Bu masal Alloh nurni yaratgan ilk yaratilish kuniga ishoradir. Mana, Tavrotda shunday deyiladi:
Xudo: “Yorugʻlik boʻlsin”, deb amr bergan edi, yorugʻlik paydo boʻldi. Xudo yorugʻlikning ajoyib ekanini koʻrib, yorugʻlikni qorongʻilikdan ajratdi. Xudo yorugʻlikni kunduz, qorongʻilikni tun deb atadi. Kech kirib, tong otdi. Birinchi kun oʻtdi.
Ibtido 1:3-5
Birinchi kuni Alloh Oʻz soʻzi bilan nurni yaratdi va zulmat tarqaldi. Barcha hodisalar Qodir Tangri tomonidan azaldan belgilab qoʻyilganiga ishora qilib, Iso Masih zulmatda porlayotgan nur – Uning Oʻzi ekanligini eʼlon qildi.
G’ayriyahudiylarning nuri
Payg’ambar Iso Masih (alayhissalom) Quddusga eshak minib keldi va shu tariqa Zakariyo (alayhissalom)ning bu voqealardan 500 yil oldin aytgan bashorati amalga oshdi. Doniyor payg’ambar ham 550 yil oldin aynan shu kunga ishora qilgan. Oʻsha kunlarda Quddus yahudiy ziyoratchilar bilan toʻlib-toshgan edi (Haj paytida Makka kabi) – hamma Fisih bayramiga shoshilardi. Tabiiyki, paygʻambarning kelishi yahudiylar orasida juda koʻp gʻalayonlarga sabab boʻldi. Ammo Iso Masihning kelishi nafaqat yahudiylarga sezildi. Injilda Iso Masihning Quddusga tantanali kirishidan soʻng darhol sodir boʻlgan voqealar haqida gapirilgan.
Xudoga sajda qilish uchun bayramga kelganlar orasida baʼzi gʻayriyahudiylar bor edi. Ular Filipning oldiga borib (Filip Jalilaning Baytsayda shahridan edi) shunday deb aytishdi:
— Taqsir, biz Isoni koʻrmoqchimiz.
Filip borib, bu haqda Endrusga aytdi. Soʻng ikkalovi Isoning oldiga borib, Unga aytishdi.”
Yuhanno 12:20-22
Iso Masih davrida yahudiylar va yunonlarni ajratib turuvchi devor
Yunonlar yahudiylarning bayramlariga kelishmagan (ular majusiy, gʻayriyahudiy boʻlganlar). Oʻsha davrlarda yunonlarda va rimliklarda koʻpxudolik boʻlgan, shu sababdan ular harom hisoblanganlar. Yahudiylar ular bilan aloqa qilmaganlar. Yunonlar yahudiy dinini telbalik deb bilishgan – bitta Xudo, U ham boʻlsa koʻrinmas?! Oʻsha qadim zamonlarda faqat yahudiylar yakkaxudolikni eʼtirof etishgan. Nima uchun bu xalqlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar juda cheklanganligini tushunish oson. Yahudiylarga qaraganda gʻayriyahudiylar koʻpchilik boʻlgan va yahudiylar butun dunyodagi xalqlardan ajratilgan edilar. Ularning oʻz dini, oʻzlarining halol qoidalari, oʻzlarining bashoratli kitoblari boʻlgan – bularning barchasi yahudiylar va gʻayriyahudiylar oʻrtasida toʻsiq boʻlib, bir-biriga dushmanlik munosabatini keltirib chiqargan.
Bugungi kunda dunyo na koʻpxudolikni, na butparastlikni tan oladi, lekin Iso paygʻambar davrida hammasi oʻzgacha boʻlganini biz inobatga olishimiz kerak. Agar Ibrohim alayhissalomning davri haqida gapiradigan boʻlsak, paygʻambarning oʻzidan boshqa deyarli hamma koʻpxudolikni eʼtirof etgan. Iso (alayhissalom) paygʻambar yashagan davrda esa yahudiylardan boshqa barcha xalqlar butlarga sigʻinardilar, firʼavn esa oʻzini xudo deb eʼlon qilgan edi. Yahudiylar umumbashariy butparastlik ummonidagi kichik yakkaxudolik oroli edi. Miloddan avvalgi 750-yillarda yashagan Ishayo alayhissalomga Alloh kelajakni koʻrsatdi va u vaqt oʻtishi bilan vaziyat tubdan oʻzgarishini eʼlon qildi. Ishayo paygʻambar shunday yozgan:
Quloq soling, ey dengiz ortidagi yurtlar!
Eʼtibor bering, ey uzoqdagi xalqlar!
Tugʻilmasimdan oldin Egam meni chaqirdi,
Ona qornida boʻlganimdayoq
U ismimni aytib chaqirdi.
Endi Egam gapirdi.
Yoqub naslini Unga qaytarsin deb,
Isroilni Uning oldiga toʻplasin deb,
Onam qornidayoq meni Oʻz quli qilib yaratdi.
Egamning koʻzi oldida men shuhrat topaman,
Xudoyim mening kuch–qudratim boʻldi.
U shunday dedi:
“Ha, sen Yoqub qabilalarini qayta tiklaysan,
Isroilning omon qolganlarini
Oʻz yurtiga qaytarib olib kelasan.
Biroq seni faqat shuning uchungina qulim qilmadim.
Men seni boshqa xalqlarga nur qilaman,
Toki Men beradigan najot yerning chetigacha yetib borsin.”
Ishayo 49:1, 5-6
Ey Quddus xalqi, tur, porlagin! Axir, nuring keldi,
Egamizning ulugʻvorligi ustingga yogʻildi.
Mana, yer yuzini zulmat qopladi,
Xalqlarni quyuq zulmat bosdi.
Ammo Egamiz sening oldingga keladi,
Oʻz ulugʻvorligini boshing uzra porlatadi.
Xalqlar sening nuringga keladi,
Tonggi yorugʻligingga shohlar keladi.
Ishayo 60:1-3
Ishayo paygʻambar Xudoning kelayotgan Quli, garchi U yahudiylardan (Yahudo qabilasidan) boʻlsa ham, majusiylar, yaʼni gʻayriyahudiylar uchun nur boʻlishini bashorat qilgan. Va bu yorugʻlik yerning chekkalariga tarqaladi. Lekin bu qanday amalga oshadi? Axir yahudiylar va gʻayriyahudiylar orasidagi devor ming yillar davomida mavjud.
Iso Masih Quddusga kirgan kuni, nur gʻayriyahudiylarni oʻziga jalb qila boshlagan edi. Biz ularning Masihni izlayotganlarini koʻramiz. Bayramda Iso alayhissalomni tinglash uchun Quddusdan kelgan yunonlar bor edi. Ammo ular Masihga qanday yetib boradilar, axir yahudiylar ularni harom deb biladilar. Yunonlar Iso haqida Uning shogirdlaridan soʻrashdi va ular yunonlarning soʻzlarini Iso Masihga yetkazdilar. Iso ularga nima deb javob beradi? Iso sof dinni bilmagan yunonlar bilan gaplashadimi? Injilda shunday aytilgan:
Iso ularga shunday javob berdi:
— Inson Oʻgʻli ulugʻlanadigan vaqt–soati keldi. Sizlarga chinini aytayin: agar bugʻdoyning doni yerga tushib oʻlmasa, u bir donligicha qoladi. Agarda oʻlsa, koʻp hosil beradi. Kim oʻz jonini sevsa, uni yoʻqotadi. Kim bu dunyoda oʻz jonidan voz kechsa, uni abadiy hayot uchun saqlab qoladi. Kim Menga xizmat qilmoqchi boʻlsa, orqamdan yursin. Men qayerda boʻlsam, xizmatchim ham oʻsha yerda boʻlsin. Menga xizmat qilgan odamni osmondagi Otam hurmat qiladi. Endi esa yuragim siqilib ketyapti. Nima ham der edim?! “Ey Ota, bu vaqt–soatdan Meni saqla”, deb ayta olarmidim?! Men shu vaqt–soat uchun kelganman–ku! Ey Ota, Oʻz nomingni ulugʻlagin!
Iso shunday deyishi bilanoq osmondan:
— Men nomimni ulugʻladim, bundan keyin ham ulugʻlayman, — degan sado keldi. U yerda turgan olomon bu sadoni eshitib, momaqaldiroq deb oʻyladi. Boshqalar esa:
— Unga farishta gapirdi! — deyishdi.
Bunga javoban Iso dedi:
— Bu sado Men uchun emas, sizlar uchun boʻldi. Endi bu dunyo hukm qilinadi, bu dunyoning yovuz hukmdori haydab chiqariladi. Men yerdan yuqoriga koʻtarilganimda, hammani Oʻzimga jalb qilaman.
Iso bu soʻzlarni qay yoʻl bilan oʻlishini bildirish uchun aytdi.
Xalq bunga javoban dedi:
— Biz Tavrotdan, Masih abadiy yashaydi, deb eshitganmiz. Qanday qilib Sen, Inson Oʻgʻli yuqoriga koʻtarilishi kerak, deb aytyapsan? Inson Oʻgʻli kim oʻzi?
Iso ularga dedi:
— Nur yana qisqa bir muddat sizlar bilan boʻladi. Nur borida yuringlar, tagʻin zulmat sizlarni qamrab olmasin. Zulmatda yuradigan kishi qayerga ketayotganini bilmaydi. Nur hanuz sizlar bilan ekan, nurga ishoninglar, shunda nur farzandlari boʻlasizlar.
Bularni aytib boʻlgach, Iso uzoqlashib, xalqdan yashirindi.
Iso xalqning koʻz oʻngida shuncha koʻp moʻjizali alomatlar yaratgan boʻlsa ham, ular Isoga ishonmas edilar. 38 Shu tariqa Ishayo paygʻambarning soʻzi bajo boʻldi:
“Ey Egamiz, bizning xabarimizga kim ishondi?
Sening qudratli kuching kimga ayon boʻldi?”
Haqiqatan ham, ular ishona olmadilar. Negaki, Ishayo ular haqida yana shunday deb aytgandi:
“Egamiz ularning koʻzlarini koʻr qildi,
Aqllarini oʻtmas qildi.
Toki koʻzlari bilan koʻrmasinlar,
Aqllari bilan anglamasinlar,
Tagʻin Menga qaytib, shifo topmasinlar.”
Ishayo Masihning ulugʻvorligini koʻrgani uchun bu soʻzlarni aytgan edi.
Shunga qaramay, koʻp yahudiy yoʻlboshchilari ham Isoga imon keltirdilar. Lekin ular farziylar tufayli buni ochiqchasiga tan olmas edilar, chunki sinagogadan haydalishdan qoʻrqardilar. Axir, ular Xudoning maqtovidan koʻra, insonning maqtovini yaxshi koʻrardilar.
Iso xitob qilib dedi:
— Menga ishongan odam Menga emas, balki Meni Yuborganga ishongan boʻladi. Meni koʻrgan odam Meni Yuborganni koʻrgan boʻladi. Menga ishongan bironta odam zulmatda qolmasin deb, Men dunyoga nur boʻlib keldim. Agar kim Mening soʻzlarimni eshitib, rioya qilmasa, Men uni hukm qilmayman. Men dunyoni hukm qilish uchun emas, najot berish uchun kelganman. Meni rad qilib, soʻzlarimni qabul qilmagan odamni hukm qiluvchi bor. Unday odamni oxiratda Men emas, aytgan soʻzim hukm qiladi. Zotan, Men Oʻzimcha gapirganim yoʻq. Meni yuborgan samoviy Ota nima aytishimni, qanday gapirishimni Menga amr etgan. Uning amri esa abadiy hayot berishini bilaman. Xullas, nima aytayotgan boʻlsam, Otam Menga aytganday sizlarga aytyapman.
Yuhanno 12:23-50
Bu dramatik suhbat nafaqat “osmondan kelgan ovoz”dan iborat, unda paygʻambarning “osmonga koʻtarilishi” va “barcha insonlarni” oʻziga jalb etishi haqidagi hayratlanarli soʻzlari ham bor. Bu Nur faqat yahudiylarnigina jalb qilmaydi. Koʻp yahudiylar yagona Xudoga sigʻinishsa ham, paygʻambarning soʻzlarini tushunishmadi. Ishayo aytganidek, ularning yuraklari tosh boʻlgani uchun, yaʼni Allohga boʻysunishni istamaganlari uchun ularning aqllari oʻtmas edi. Muammoning ildizi ham shundadir. Baʼzilar esa yahudiylardan qoʻrqqanlari uchun, yashirincha, pinhon imon keltirdilar.
Paygʻambar jasorat bilan “dunyoga nur boʻlib kelganini” eʼlon qildi (46-oyat), qadimgi paygʻambarlar ham bu nur barcha xalqlarni yoritishi haqida bashorat qilganlar. Iso Quddusga kirib kelganida, gʻayriyahudiylarga nurning birinchi shulalari yogʻildi. Ammo bu nur barcha xalqlarga tarqaladimi? Paygʻambar “osmonga koʻtarilaman” deganida nimani nazarda tutgan?
Keling, Muqaddas Haftani o’rganishni davom ettiramiz va bu savollarga javob topamiz.
Quyidagi chizmada taqdirni hal qiluvchi haftaning etti kuni tasvirlangan. Yakshanba kuni Iso uchta qadimgi payg’ambarning uchta bashoratini amalga oshirdi. Birinchidan, U Zakariyo payg’ambar bashorat qilganidek, eshakka minib Quddusga kirdi. Ikkinchidan, bu hodisa Doniyor payg’ambar aytgan kuni sodir bo’ldi. Uchinchidan, Uning va’zi va mo”jizalari g’ayriyahudiylarni o’ziga jalb qila boshladi, Ishayo payg’ambar aytganidek, xalqlar uchun nur porlaydi va asta-sekin bu nur er yuzining u chetidan bu chetigacha hamma joyni yoritadi.
Muqaddas hafta voqealari – 1-kun – yakshanba.