Al- Bayyina surasida (98-sura Aniq alomat) kimni yaxshi inson deb hisoblash mumkinligi aytilgan. Unda shunday deyilgan:
Holbuki, ular faqat yagona Allohga, Uning uchun dinni (shirkdan) xolis qilgan, To’g’ri yo’ldan oqmagan hollarida ibodat qilishga va namozni mukammal ado etishga hamda zakot berishga buyurilgan edilar. Mana shu To’g’ri (haqqoniy) dindir.
Al-Bayyina 98:5
Xuddi shuningdek, Asr surasi (103-oyat Oxirat)da ham Allohning huzurida “zarar ko’rmaslik” uchun bizga xos bo‘lishi kerak bo‘lgan xislatlar zikr qilingan.
… (har bir) inson ziyon (baxtsizlik)dadir! Faqat imon keltirgan va solih amallarni qilgan, bir-birlariga Haq (yo’li)ni tavsiya etgan va bir-birlariga sabrli bo’lishni tavsiya etgan zotlargina (bundan istisnodirlar)!
103:2-3
Ayub alayhissalom ham Bayyina va Asr suralarida ta’riflangan inson edilar . Ayub payg’ambar haqida boshqa payg’ambarlarga qaraganda ma’lumot kamroq. Qur’onda uning ismi to’rt marta zikr qilingan.
Biz Nuhga va undan keyingi payg’ambarlarga vahiy yuborganimiz kabi Sizga ham vahiy yubordik. Shuningdek, Ibrohim, Ismoil, Ishoq, Ya’qub va uning avlodi, Iso, Ayyub, Yunus, Horun va Sulaymonga ham vahiy yuborganmiz. Dovudga esa Zabur berdik.
Niso 4:163
Unga (Ibrohimga) Ishoq va Ya’qubni ato etdik. Hammasini hidoyatga yo’lladik. Oldin Nuhni ham hidoyatga yo’llagan edik. Uning zurriyotidan Dovud, Sulaymon, Ayyub, Yusuf, Muso va Horunni (ham yo’lladik). Chiroyli ish qiluvchilarni mana shunday taqdirlaymiz.
An`om 6:84
Ayyubning esa Parvardigoriga nido qilib: “(Parvardigorim,) menga musibat yetishdi. O’zing rahmlilarning rahmlirog’idirsan”, – deb iltijo qilgan paytini (eslang).
Anbiyo 21:83
Bandamiz Ayyub Parvardigoriga nido qilib: “Meni shayton mashaqqat va azobga tutdi”, – degan paytini eslang!
Sod 38:41
Ayub payg’ambarlar ro’yxatida Ibrohim, Iso Al-Masih va Dovud orasida paydo bo’ladi, chunki u Muqaddas kitob kitoblaridan birining muallifi. Ushbu kitob uning tarjimai holini aks ettiradi. Ayub Payg’ambar Nuh (Nuh) va Ibrohim o’rtasida yashagan. Muqaddas kitobda shunday tasvirlangan:
1 Bir vaqtlar Uz degan yurtda Ayub ismli bir odam yashar edi. Bu odam aybsiz va solih edi. U Xudodan qoʻrqardi, fosiqlikdan yuz oʻgirgan edi. 2 Uning yetti oʻgʻli va uch qizi bor edi. 3 Uning yana yetti mingta qoʻyi, uch mingta tuyasi, omochga qoʻshiladigan besh yuz juft hoʻkizi, besh yuzta eshagi va juda ham koʻp xizmatkorlari bor edi. Bu kishi sharqda yashaydiganlar orasida eng buyuk odam edi. 4 Ayubning oʻgʻillari bir–birlarining uylariga borib, ziyofatlar uyushtirishar, opa–singillarini ham mehmonga chaqirishar edi. 5 Ziyofatlar tugagandan keyin Ayub farzandlarini chaqirtirardi. “Farzandlarim yuraklarida Xudoni laʼnatlab, gunoh qilgan boʻlishlari mumkin”, deya erta tongda ularning har biri uchun kuydiriladigan qurbonliklar keltirib, ularni poklardi. Ayub har doim shunday qilar edi.
Ayub 1:1-5
Bayyina va Asr suralarida zikr qilingan barcha fazilatlarga ega edi . Ammo keyin Shayton Rabbiyning oldida paydo bo’ldi. Ayub kitobida ularning suhbati mavjud:
6 Bir kuni ilohiy zotlar Egamizning oldiga kelishdi. Ularning orasida shayton ham bor edi. 7 Shaytondan Egamiz:— Qayerdan kelyapsan? — deb soʻradi. Shayton:— Yer yuzining u yogʻidan bu yogʻiga yurib, aylanib chiqdim, — deb javob berdi. 8 Shaytonga Egamiz shunday dedi:— Qulim Ayubni koʻrdingmi? Yer yuzida unga oʻxshagan hech kim yoʻq. U aybsiz va solih odam. Mendan qoʻrqadi, fosiqlikdan yuz oʻgirgan. 9 Shayton shunday javob berdi:— Ayub bekordan–bekorga Sendan qoʻrqarmidi?! 10 Uning xonadonini, oʻzini, bor narsasini himoya qilasan–ku! Har bir qilgan ishiga baraka berasan. Qara, uning mol–qoʻylari butun yurt boʻylab yoyilib ketgan. 11 Hozir undan bor narsasini olib qoʻygin–chi! U yuzingga qarab Seni laʼnatlaydi. 12 Shaytonga Egamiz shunday dedi:— Mayli, Ayubning bor–budi senga, faqatgina uning oʻziga qarshi qoʻl koʻtarma!
Shunday qilib, shayton Egamizning huzuridan ketdi.
Ayub 1:6-12
Shayton odatdagidek Ayubga baxtsizliklar keltirdi:
13 Bir kuni Ayubning farzandlari ziyofat qilib oʻtirishgan edi. Ular eng katta akalarining uyida yigʻilgandilar. 14 Ayubga bir xizmatkori quyidagi xabarni keltirdi: “Hoʻkizlaringizni omochga qoʻshib, yer haydayotgan edik. Eshaklar oldimizda oʻtlab yurgandi. 15 Bir toʻda Savoliklar bizga hujum qilishdi. Ular hamma hayvonlarni oʻgʻirlab ketishdi. Dalada ishlayotganlarning hammasini esa oʻldirishdi. Faqatgina men qochib qolishga ulgurdim. Shularni sizga aytishga keldim.” 16 U shu gaplarni aytib ulgurmasdanoq, yana bir xabarchi kelib, shunday dedi: “Osmondan yashin tushib, hamma qoʻyu choʻponlaringizni kuydirib yubordi. Faqatgina men qochib qolishga ulgurdim. Shularni sizga aytishga keldim.” 17 U gaplarini tugatmasdan turib, uchinchi xabarchi kelib shunday dedi: “Uch toʻda Xaldeylar kelib, tuyalaringizni oʻgʻirlab ketishdi. Xizmatkorlaringizni esa oʻldirishdi. Faqatgina men qochib qolishga ulgurdim. Shularni sizga aytishga keldim.” 18 U shu gaplarni aytayotgan ham ediki, yana bir xabarchi kelib dedi: “Oʻgʻil–qizlaringiz eng katta akalarining uyida ziyofat qilib oʻtirishgan edi. 19 Birdaniga choʻldan qattiq shamol turib, uyni toʻrtala tomonidan urdi. Uy qulab tushib, farzandlaringizni bosib qoldi. Ularning hammasi halok boʻldi. Faqatgina men qochib qolishga ulgurdim. Shularni sizga aytishga keldim.”
20 Ayub turib, qaygʻudan kiyimini yirtib tashladi. Keyin sochini qirib tashlab, yerga muk tushdi. 21 U shunday dedi: “Onamning qornidan yalangʻoch tushgandim, dunyodan ham yalangʻoch ketaman. Hamma narsamni Xudo bergan edi, Xudoning Oʻzi olib qoʻydi. Egamning nomiga hamdu sanolar boʻlsin!”
22 Shuncha koʻrgiliklardan keyin ham, Ayub Xudoni ayblamadi, gunoh qilmadi.
Ayub 1:13-22
Shayton Ayubni Rabbiyni shakkoklikka undashda davom etdi, shuning uchun ikkinchi sinov boshlandi:
1 Bir kuni ilohiy zotlar Egamizning oldiga kelishdi. Shayton ham Egamizning huzuriga keldi. 2 Shaytondan Egamiz:— Qayerdan kelyapsan? — deb soʻradi. Shayton:— Yer yuzining u yogʻidan bu yogʻiga yurib, aylanib chiqdim, — deb javob berdi. 3 Shaytonga Egamiz shunday dedi:— Qulim Ayubni koʻrdingmi? Yer yuzida unga oʻxshagan hech kim yoʻq. U aybsiz va solih odam. Mendan qoʻrqadi, fosiqlikdan yuz oʻgirgan. Sen esa bekorga Meni unga zarar koʻrsatishga undading. Qara, u hali ham solihligida mahkam turibdi. 4 Shayton shunday javob berdi:— Joniga azob berib koʻr–chi, nima qilar ekan?! Koʻrasan, inson oʻz jonini saqlab qolish uchun hamma narsadan voz kechadi. 5 Hozir uning tanasini dardga yoʻliqtirgin, u yuzingga qarab Seni laʼnatlaydi. 6 Shaytonga Egamiz shunday dedi:— Mayli, Ayubni qoʻlingga topshirdim. Uni faqat tirik qoldirgin. 7 Shayton Egamizning huzuridan chiqib, Ayubni boshidan oyogʻigacha jirkanchli yaralar bilan qoplab tashladi. 8 Ayub kul uyumlari orasida, sopol parchasi bilan yaralarini qashlab oʻtirardi. 9 Xotini unga:— Hamon solihligingizda mahkam turaverasizmi?! Xudoni laʼnatlang–da, oʻlib qoʻya qoling, — dedi. 10 Ayub esa xotiniga shunday javob berdi:— Sen ahmoq xotinlarday gapiryapsan. Xudoning qoʻlidan yaxshi narsalarni qabul qilamiz–u, yomonlarini olmaymizmi? Shuncha azob–uqubatdan keyin ham Ayub Xudoga qarshi gapirib, gunoh qilmadi.
Ayub 2:1-10
Shuning uchun ham “ Anbiyo ” surasi Ayub alayhissalomning baxtsizliklari tufayli yig‘lagani, “Sod” surasida esa uni harom (shayton) urgani bayon qilingan. Ayubni azob-uqubatlarida qo’llab-quvvatlash uchun uchta do’st keldi .
11 Ayubning boshiga tushgan kulfatlar haqida uning uch doʻsti eshitdi. Bular Temonlik Elifaz, Shuvaxlik Bildad va Namaxlik Zoʻfar degan odamlar edi. Ular yigʻilishib, Ayubga hamdardlik bildirish va tasalli berish niyatida uni koʻrishga keldilar. 12 Doʻstlari Ayubni uzoqdan koʻrib taniy olmadilar. Qattiq dod–faryod solib, kiyimlarini yirtishdi, boshlari uzra tuproq sochishdi. 13 Ular Ayub bilan birga yetti kun–yetti kecha yerda oʻtirdilar. Mana shu kunlar davomida hech biri Ayubga gapirmadi, chunki u juda qattiq azob chekayotganini koʻrib turar edilar.
Ayub 2:11-13
Ayub kitobida uning do’stlarining payg’ambarning taqdiriga nima uchun bunday dahshatli sinovlar tushgani haqida fikrlari mavjud. Bu mulohazalar bir necha boblarni o’z ichiga oladi. Oxir-oqibat, do’stlar Ayubga katta baxtsizliklar faqat yovuz odamlarning taqdiriga to’g’ri kelishini aytadilar, bu esa Ayub hammadan yashirincha gunoh qilgan bo’lishi mumkunligini anglatadi. Agar u gunohlaridan tavba qilsa, ehtimol u kechirilishi mumkin. Ammo Ayub o’zining taqvodorligida va gunohsizligida qat’iy turardi. U nima uchun bunday baxtsizliklar uni ta’qib qilganini hech qanday izohlay olmadi. Biz Ayubning do‘stlari bilan bo‘lgan suhbatini to‘liq yoritmaymiz, lekin suhbat o‘rtasida Ayub shunday deydi:
25 Ammo men bilaman, Mening Xaloskorim hayotdir, Vaqti kelib, U meni himoya qiladi. 26 Terim irib ketgan boʻlsa ham, Mana shu tanamda Xudoni koʻraman. 27 Men Uni oʻz koʻzlarim bilan koʻraman, Ha, men koʻraman, boshqa hech kim emas.
Ayub 19:25-27
Nega bunday fojia uning taqdiriga tushganini tushunmagan Ayub, shu bilan birga, “Qutqaruvchi” yer yuziga kelishi kerakligini biladi – u gunohlari uchun yetarli to’lovni taklif qiladi. Ayub qutqaruvchini “mening Qutqaruvchim” deb ataydi, shuning uchun Qutqaruvchi u uchun kelishini biladi. Ayubning terisi «tuproqqa aylanganda» (o’limidan keyin) u Xudoni «tanada» ko’radi.
Ayub qiyomat kunini intizorlik bilan kutadi, chunki u Rabbiyni ishonch bilan ko’radi, chunki Uning Qutqaruvchisi hayotdir va uning gunohlarini kechirdi.
Al- Maorij surasi (70-sura Qadamlar) ham qasos kunidagi Qutqaruvchi haqida gapiradi. Ammo u bugungi kunda Qutqaruvchini behuda va behuda izlayotgan ahmoqni tasvirlaydi .
…(Holbuki,) ular (bir-birlariga) ko’rsatilurlar. Jinoyatchi (kofir) u Kunning azobidan (qutulish uchun) o’g’illarini, xotini va birodarini, uni o’z panohiga oladigan qarindoshini va Yerdagi barcha kishilarni to’lov qilib berib, unga najot berishni istar
Al-Maorij 70:11-14
Maorij surasidagi ahmoq o’zi uchun “o’sha kun azobidan” – qiyomat kunidan xalos qiladigan qutqaruvchini natijasiz izlaydi. Uning bolalari, xotini, akasi va yer yuzida hech kim u uchun qutqaruvchi bo’la olmaydi – chunki ular hali ham gunohlari uchun to’lov to’lashlari kerak.
Ayub sofdil odam edi, lekin qiyomat kunida Qutqaruvchiga ehtiyoj borligini tushundi. Va baxtsizliklariga qaramay, u Qutqaruvchini topishiga amin edi. Tavrot har qanday gunoh uchun to’lov o’lim ekanligini ta’kidlaydi , shuning uchun qutqaruvchi o’z jonini berishga majbur bo’ladi. Ayub o’zining Qutqaruvchisi “oxirida er yuziga kelishini” bilar edi. Ayubning Qutqaruvchisi kim? O’lgan va keyin qayta tirilgan va “er yuzida tik turgan” yagona odam Iso Masih (alayhissalom) edi . Bizni gunohdan (o’limdan) qutqarish uchun faqat U to’lov to’lashi mumkin edi.
Agar o’ta solih Ayubga qutqaruvchi kerak bo’lsa, har birimiz qiyomat kunida qutqaruvchiga qanchalik muhtojmiz? “Al- Bayyina ” va “ Asr ” suralarida zikr qilingan sifatlarga ega bo’lgan kishiga qutqaruvchi kerak bo’lsa, biz haqimizda nima deyish kerak? «Maorij» surasidagi qiyomat kuni yetib bo‘lgach, jon- jahdi bilan qutqaruvchini izlayotgan ahmoq kabi bo‘lmaylik . Ayub payg’ambar bashorat qilganidek, payg’ambar Iso Masih (alayhissalom) barchani qanday qutqarishi mumkinligi haqida ko’proq bilib oling .
Kitob oxirida Ayubning Rabbiy bilan suhbati tasvirlangan, bu esa uni yanada ko’proq mukofotlaydi .