Мусо Аломати 2 ҳақида сўз юритганимизда биз Синай тоғида Мусога берилган амрлар ўта қатъий бўлганини эътироф этган эдик. Мен сизлардан (Қонун талабига кўра) амрларни ҳар доим ва тўлиқ бажара оляпсизми, деб сўрадим ва бу борада ўзингизга баҳо беришни таклиф қилдим. Борди-ю, сиз ҳам мен сингари Қонунда ёзилган амрларни тўлиқ бажара олмаётган бўлсангиз, билинг-ки, иккаламизнинг ҳам аҳволимиз ёмон — бизни олдинда Ҳукм кутмоқда. Наҳотки бу вазиятда ҳеч нарса қилиб бўлмаса? Гуноҳдан покланиш учун Ҳорун (Мусонинг акаси) ва унинг авлодлари Худога қурбонликлар келтирган. Бу қурбонликлар гуноҳ учун тўлов, яъни айбни ювиш воситаси бўлиб хизмат қилган. Ҳорун келтирган иккита ўзига хос қурбонлик Парвардигорнинг амрларини бузган одамнинг гуноҳини Худо қандай ювишига Аломат бўлиб хизмат қилган. Ҳорунга бир ғунажинни ва иккита такани қурбонлик қилиш буюрилган. Келинг аввал такалар ҳақида гаплашайлик.
Чўлга ҳайдаб юбориладиган така ва Покланиш куни
Мусо аломати 1 юборилган вақтдан яҳудийлар ҳар йили фиръавн зулмидан озод бўлганларини хотирлаб (ҳозиргача!) Фисиҳ байрамини нишонлаб келмоқда. Бироқ Тавротда бошқа байрамларни нишонлаш ҳум буюрилган. Яҳудийларнинг энг катта байрамларидан бири Покланиш куни ҳисобланади. Тавротда бу ҳақида нима дейилганини тўлиқ ўқиш учун бу ерни, босинг.
Бироқ Покланиш кунини қандай нишонлаш ҳақидаги бундай тафсилотларнинг нима кераги бор? Энг бошида нима дейилганига эътибор беринг:
Ҳоруннинг икки ўғли Эгамиз амр этмаган бегона оловни олиб келиб, нобуд бўлганларидан сўнг, Эгамиз Мусога гапириб, шундай деди: “Аканг Ҳорунга айт, у ички парда орқасидаги Энг муқаддас хонага хоҳлаган пайтида кирмасин. У ердаги Аҳд сандиғининг қопқоғи олдига бормасин. Акс ҳолда, у нобуд бўлади. Зотан, Мен ўша қопқоқ устида булут орасида зоҳир бўламан.”
Лев. 16:1-2
Ҳоруннинг икки ўғли Эгамиз амр этмаган бегона оловни олиб келиб, нобуд бўлган эди. Кўриб турганимиздек, Қонунда ёзилган амрларга амал қилинмагани оқибатида Ҳорун икки ўғлини йўқотди. Нима учун? Чунки Муқаддас чодирда Аҳд сандиғи бор эди. Аҳд сандиғи ҳақида Қуръонда ҳам ёзилган. У ерда шундай дейилади:
Пайғамбари уларга шундай деди: “Сизларга сандиқни келиши – Толутнинг бош қўмондонлигининг нишонасидир. Унинг ичида яратган Эганггиз тарафидан сизларни хотиржам қиладиган нарса, ҳамда Мусо ва Ҳоруннинг оиласидан хотиралар бўлади ва уни фаришталар ташийди. Агар ишонсангиз, бунда сизлар учун оят-намуна бор.”
Бақара сураси 2:248
Мусога берилган қонунда Аҳд сандиғи Худонинг амрларини ифода этиб, ҳокимият Аломати бўлиб хизмат қилгани ҳақида ўқиймиз. Аҳд сандиғининг ичида Ўнта амр ёзилган лавҳалар бўлган. Аҳд сандиғи яқинида Қонунда ёзилган амрлардан ҳаттоки энг кичигини бузганнинг жазоси ўлим бўлган. Ҳоруннинг икки тўнғич ўғли Муқаддас чодирга кириш қоидасига амал қилмаганлари боис нобуд бўлишди. Мана шундай батафсил кўрсатмалар берилишининг сабаби шундаки, Ҳорун Муқадас чодирга бир йилда фақат бир марта кириши керак бўлган — Покланиш куни. Агар бошқа куни у ерга кирганида у ҳам нобуд бўлар эди. Қаранг-ки, Покланиш куни ҳам Ҳорундан Аҳд сандиғи сақланган Энг муқаддас хонага кириш учун маълум бир нарсалар талаб этилган. Жумладан шундай дейилади:
“Ҳорун ўзини ва хонадонини гуноҳдан поклаш учун буқани гуноҳ қурбонлиги сифатида келтирсин. … Бу тутатқиларни Эгамизнинг ҳузурида ёниб турган чўғлар устига ташласин. Тутатқи тутунидан ҳосил бўлган булут Аҳд сандиғининг қопқоғини беркитади. Шунда Ҳорун ўлмайди.”
Лев. 16:6,13
Буқа Ҳоруннинг покланиши, яъни гуноҳлари учун тўлов сифатида келтирилган, чунки у ҳам Қонунда ёзилган амрларни бузган. Шундан сўнг, Ҳорун икки такани ўзига хос тарзда қурбонликка келтирган.
Сўнг иккита такани Учрашув чодири кираверишига етаклаб келиб, Эгамизга тақдим қилсин. Ўша ерда иккала така учун қуръа ташласин, қайси бирини Эгамизга қурбонлик қилишни ва қайси бирини қўйиб юборишни аниқласин. Ҳорун қуръа бўйича Эгамизга тегишли такани келтириб, гуноҳ қурбонлиги қилсин.
Лев. 16:7-9
Буқани қурбонликка келтирганидан кейин Ҳорун ўша ерда иккала така учун қуръа ташлар эди. Такаларнинг бирини чўлга ҳайдаб юборишарди, бошқаси гуноҳ учун қурбонликка келтирилар эди. Нима учун?
Сўнгра халқни гуноҳларидан поклаш учун такани сўйсин. Қонидан Энг муқаддас хонага олиб кирсин. … Исроил халқининг нопокликларидан, итоатсизликларидан ва гуноҳларидан поклаш учун маросим ўтказсин.
Лев. 16:15-16
Кейин-чи, чўлга ҳайдалган такани нима қилишган?
Ҳорун Энг муқаддас хона, Учрашув чодири ва қурбонгоҳни поклаш маросимини ўтказиб бўлгач, тирик такани етаклаб келсин. У иккала қўлини таканинг бошига қўйсин, Исроил халқининг ҳамма ноҳақликларини, ҳамма итоатсизликларини ва ҳамма гуноҳларини бирма–бир эътироф этиб, аканинг бошига юкласин. Такани чўлга ҳайдаб юбориш учун масъул бўлган одам такани олиб кетсин. Ўша одам такани чўлга қўйиб юборгандан кейин, така ўзи билан халқнинг гуноҳларини кимсасиз жойга олиб кетади.
Лев. 16:20-22
Буқани Ҳорун учун қурбонликка келтиришган. Биринчи такани Исроилни гуноҳларидан поклаш учун қурбонликка келтиришган. Сўнг Ҳорун қўлларини тирик таканинг бошига қўяр эди ва бу билан рамзий маънода халқнинг барча гуноҳлари такага ўтказилган. Шундан сўнг такани чўлга ҳайдаб юборишарди — бу халқнинг гуноҳлари ювилгани, айблари олиб ташланганига ишора қилган. Гуноҳдан покланиш, гуноҳ учун тўлов сифатида келтириладиган қурбонликлар мана шулардан иборат бўлган. Бу маросим ҳар йили Покланиш кунида ўтказилар эди.
Сигир (Тавротда ғунажин) ёки Ал-Бақара ва Таврот
Ҳорунга бошқа ҳайвонларни ҳам, жумладан, ғунажинни қурбонликка келтириш буюрилган эди (эътибор беринг, буқани эмас). Малла ғунажиннинг қурбонликка келтирилиши (Қуръони Каримда) 2-суранинг “Сигир” деб номланилишига сабаб бўлган. Қуръонда қурбонликка сигир келтирилгани ҳақида тўғридан-тўғри ҳикоя қилинади. Ўша парчани тўлиқ ўқиш учун бу ерга босинг. Кўриб турганингиздек, бутун халқ нима учун амрга кўра қурбонликка ҳар галгидек буқа эмас, сигир келтириш лозим бўлганидан ҳайрон бўлган. Парча охирида шундай дейилади:
Ўшанда: “У (бегуноҳни ҳаётини сақлаб қолиш усули)ни у (ҳолат)нинг баъзиларига қўлланглар.” Ўликларни (ноҳақ ўлимга ҳукм қилинганларни) Аллоҳ мана шундай тирилтиради (тирик сақлаб қолади)” деганмиз. Ақлингизни ишлатишингиз учун сизларга (бу ҳақидаги) оятларини кўрсатиб беряпмиз[
Сура 2:73 Бақара
Шундай қилиб, биз учун берилган Аломат ҳақида сўз боради. Бироқ ғунажин қандай қилиб биз учун Аломат бўла олади? Биз бунинг қандайдир маънода ҳаёт ва ўлим билан боғлиқлиги ҳақида ўқиймиз. Таврот китобида Ҳорунга ўша қурбонлик ҳақида берилган кўрсатмаларни диққат билан ўқисак агар, эҳтимол бу масалага ойдинлик киритиб олармиз. Парчани тўлиқ ўқиш учун бу ерга босинг. Думак, шундай дейилади:
Сўнг жонивор бутунлигича — териси, гўшти, қони, ичак–човоқлари билан бирга Элазарнинг кўзи олдида куйдирилсин. Руҳоний садр ёғочини, қирмизи ипни ва бир тутам иссоп ўтини олиб, куйдирилаётган ғунажин қурбонлиги устига ташласин.”
Саҳр. 19:5-6
Иссоп ўти аслида баргли дарахтнинг шохи бўлган. Исроилликлар Фисиҳ зиёфатини нишонлаганларида, ўлим уларнинг хонадонларини четлаб ўтиши учун халқ қуйидаги амрга амал қилиши керак эди:
Кейин иссоп ўтидан бир тутам олиб, идишдаги қурбонлик қонига ботиринглар. Қонни уйларингиз эшиги кесакисининг ёнларига ва тепасига суртинглар. …
Чқш. 12:22
Иссоп ўти ғунажинни қурбонлика келтирганларида ҳам ишлатилган, сўнг эса ғунажин, иссоп ўти, жун ва садр ёғочи тўлиқ куйдирилар эди. Давомида шундай дейилади
… бирорта пок одам ғунажиннинг кулини йиғиштириб, қароргоҳ ташқарисидаги тоза жойга олиб бориб қўйсин. Исроил халқи бу кулни покланиш сувига солиб ишлатиш учун сақласин. Бу кул одамларни гуноҳлардан поклаш маросимида ишлатилади.
Саҳр. 19:9
Сўнг, ғунажиннинг кулини “покланиш сувига” солишган. Кул аралашган ўша сувга ювинган одам пок бўлар эди (таҳорат, вуду). Бироқ бу кул ҳамма нопокликларни эмас, муайян нопокликни ювар эди.
Ҳар қандай кишининг мурдасига теккан одам етти кун ҳаром бўлади. Мурдага теккан одам покланиш суви билан учинчи ва еттинчи куни ўзини покласин. Шунда у пок бўлади. Ўша одам учинчи ва еттинчи куни ўзини покламаса, ҳаром бўлиб қолаверади. Мурдага тегиб, ўзини покламаган одам Эгамизнинг Муқаддас чодирини булғаган бўлади. Покланиш суви ўша одамнинг устига сепилмагани учун у ҳаромлигича қолади. Бундай одам Исроил халқи орасидан йўқ қилинсин
Саҳр. 19:11-13
Шундай қилиб, кул солинган сув мурдага теккан одам таҳорат (вуду) қилиб, покланиши учун ишлатилган. Лекин нима учун мурдага теккан одам ҳаром ҳисобланган? Келинг, ўйлаб кўрайлик. Гуноҳи боис Одам Ато ва ундан пайдо бўлган бутун одамзод (шу жумладан биз ҳам) ўлимга гирифтор бўлдик. Ўлим — гуноҳнинг эвази бўлгани боис одамни ҳаром қилади. Ўлим асли ҳаромдир. Мурдага теккан одам ҳам ҳаром бўлади. Бироқ юқорида айтилган кул Аломат бўлиб, одамни поклар эди. Ҳаром бўлган одам диний томондан олиб қараганда нопоклиги боис ўлган ҳисобланар ва унга ғунажиннинг қули солинган сув сепилгандан кейин покланар, янги ҳаётга эга бўлар эди.
Нима учун айнан ғунажин қурбонликка келтирилган? Бунга тўғридан-тўғри жавоб берилмайди, бироқ биз Муқаддас Китоб асосида ўзимиз мулоҳаза қилиб кўришимиз мумкин. Тавротда (ва Муқаддас битикларнинг бошқа қисмларида) Аллоҳ — эркак зот сифатида гавдаланади. Исроил халқи эса қиз образида гавдаланади. Буни никоҳга қиёслайдиган бўлсак, Аллоҳ Ўз халқининг раҳнамосидай, Унинг содиқ издошлари эса Унга эргашгандай бир манзара ҳосил бўлади. Лекин ташаббус ҳар доим Аллоҳдан келган. Айнан У Иброҳим ўз ўғлини қурбонликка келтиришини буюрган; Парвардигорнинг ташаббуси билан Исроил халқига Ўнта Амр берилди; Худо Нуҳ даврида ер юзига тўфон юборди ва ҳ.к. Инсон зоти (шу жумладан пайғамбарлар ҳам) ҳеч қачон бош сабабчи бўлмаган; Аллоҳга эргашганлар шунчаки У кўрсатган йўлдан юрганлар, Унга бўйсунганлар, холос.
Ғунажиннинг кули бизнинг инсон сифатида покланишга бўлган эҳтиёжимизни қаноатлантириш учун берилган. Инсон эҳтиёжининг Аломати сифатида қурбонликка келтирилган ҳайвон урғочи бўлиши шарт эди. Аллоҳ олдида айбдор бўлишдан фарқли равишда, ҳаром бўлиб булғаниш биз гуноҳ оқибатида ҳис қиладиган уятнинг рамзий ишораси бўлиб хизмат қилади. Гуноҳ қилганимда мен оламни ҳукм қилувчи Парвардигор олдида қонунбузар бўлибгина қолмай, уят хис этаман, ўкинаман. Аллоҳ бизни уятдан халос этиш учун нима қилди? Биринчи навбатда У кийим-кечак ясаб, бизни кийинтириб қўйди. Одам Ато ва Момо Ҳаво учун У теридан кийимлар ясади ва бу билан уларнинг яланғочлигини, уятларини ёпди. Ўшандан бери Одам Атонинг жамики авлоди кийим киядиган бўлди. Бу биз учун шу даражада одатий нарса бўлиб қолганки, нима учун буни қилаётганимиз ҳақида деярли ўйламаймиз. Ғунажиннинг кули солинган сувнинг сепилиши виждонимизни булғовчи гуноҳдан поклашнинг яна бир йўли бўлади. Ғунажин покланишимиз учун қурбонликка келтирилган.
Шундай экан, самимий қалб ва мустаҳкам ишонч билан Худога яқинлашайлик. Ахир, Масиҳ Ўз қони билан қалбларимизни тозалаб, виждонимизни қийнаган ҳамма гуноҳлардан поклади. Баданимиз ҳам тоза сув билан ювилди
Ибронийларга мактуб 10:22
Покланиш куни суйиладиган такаларга келсак, улар эркак жонлиқлар сифатида асосан Аллоҳ учун қурбонликка келтирилган. Ўнта Амр Аломати ҳақида сўз борганда, биз Қонунни бузишнинг эвази ўлим эканини қайта-қайта таъкидлаймиз (парчаларни кўриш учун бу ерга босинг). Аллоҳ Ҳакам бўлган ва Ҳакам бўлиб қолаверади — Худо Ҳакам сифатида ўлим жазосини талаб этади. Буқа қони Ҳоруннинг гуноҳи учун тўлов сифатида Аллоҳнинг талабини қондиради. Биринчи таканинг қони Исроил халқини гуноҳдан фориғ қиладиган тўлов сифатида Аллоҳнинг талабини қондирган. Шундан сўнггина чўлга ҳайдаб юборилган такага рамзий маънода халқнинг гуноҳларини юклаш мумкин эди. Ҳорун айнан шу ишни қилган. Така чўлга ҳайдаб юбориларди, бу эса билан Исроил жамоасининг гуноҳлари кечирилганини англатарди.
Ҳорун ва унинг авлодлари томонидан бундай қурбонликлар минглаб йиллар давомида келтирилган. Довуд ва унинг авлодлари ҳукмронлик қилган даврда ҳам, Аллоҳнинг иродасини етказган пайғамбарлар даврида ҳам, Исо Масиҳ (алайҳиссалом) даврида ҳам Исроил халқи ваъда қилинган юртда яшаган давр мобайнида одамларнинг эҳтиёжларини қондириш мақсадида ана шундай қурбонликлар астойдил келтирилган. Лекин шунга қарамай, улар бўлғуси нажотнинг нишонаси, аломати бўлган, холос.
Мусо ва Ҳоруннинг охирги Аломатлари Тавротнинг якунланганини кўрсатиб берди. Улардан кейин давомчилари бўлмиш пайғамбарлар юборилган, Аллоҳнинг иродаси Забур китобларида эълон қилинган. Бироқ Таврот бизга охирги топшириқни беради. Мусо алайҳиссалом буюк Пайғамбарнинг келишини олдиндан айтиб, Исроил авлодига келадиган марҳаматлар ва лаънатлар ҳақида башорат қилади.