Nima uchun Quddusdagi Al-Aqso masjidi (Baytul- Maqdis) va Kubbat al-Sahra Qoyasidagi Gumbaz maʼbadining joylashuvi shunchalik muhim? Bu joyda koʻplab hal qiluvchi voqealar sodir boʻlgan. Ammo bu muqaddas togʻda Iso Masih bilan nima sodir boʻlganini kam odam biladi.
Masih Quddusda qanday azob-uqubatlarga duchor boʻlganini yaxshiroq tushunish uchun, keling, Uning yoʻllarini Muhammad paygʻambar (s.a.v.) Makkada bosib oʻtgan yoʻllari bilan solishtiraylik. “Fath” surasida (48-sura Gʻalaba) Kaʼbani qoʻriqlagan Quraysh xalqi haqida hikoya qilinadi.
Ular (Makka mushriklari) kofir bo’lgan va sizlarni Masjidul-Haromdan, qurbonlikni esa mahbus holida, o’z joyiga yetishdan to’sgan kimsalardir. Agar (Makkada) sizlar bilmagan mo’min kishilar va mo’mina ayollar bo’lmasa edi – sizlar ularni bilmagan holingizda (mushrik deb o’ylab) oyoqosti qilib qo’yib, ular sababli sizlarga or yetmasa edi, (Alloh sizlarni Makkaga yurishdan qaytarmagan bo’lur edi). Alloh O’zi xohlagan kishilarni O’z rahmatiga doxil qilish uchun (shunday qildi). Agar (mo”minlar) ajralib olganlarida, albatta, ulardan (Makka ahlidan) kofir bo’lganlarini alamli azob bilan azoblagan bo’lur edik.
Fath surasi 48:25
Qurayshliklar Paygʻambar (s.a.v.) va u zotning izdoshlarini Makkada joylashgan Masjidga kiritmadilar. Iso Masih davrida shunga oʻxshash voqea Quddus maʼbadida, qurbonliklar keltiriladigan joyda sodir boʻldi. Diniy rahbarlar qurbonlik hayvonlarini sotish va sotib olishning maʼlum bir tizimini joriy qildilar. Bularning barchasi maʼbadda sodir boʻlar edi. Uzoqdan kelgan ziyoratchilar u yerda pul almashtirardilar. Bu holat maʼbaddagi xizmatga shikast yetkazar edi. Axir, maʼbad unda Xudoni “yashirish” uchun emas, Xudoning ulugʻvorligini yer yuzidagi barcha xalqlarga namoyon qilish uchun qurilgan. Iso Masih bu holatni tuzatish uchun keldi. Aynan shu Uning kofirlar bilan toʻqnashuviga sabab boʻldi. Bu haqda “Tagʻobun” surasida (64-sura Oʻzaro aldash) aytilgan.
Qadimgi payg’ambarlar bashorat qilgan kunning o’zida Iso payg’ambar Quddusga kirib keldi. U О’zini Masih sifatida va g’ayriyahudiylar uchun nur sifatida namoyon qildi. Yahudiy taqvimiga koʻra, bu hodisa yakshanba kuni, 9-nisonda, muqaddas haftaning 1-kunida sodir boʻlgan. Tavrotdagi bashoratga koʻra, ertasi kuni, 10-nison, alohida edi. Qachonlardir shu kuni Muso alayhissalom firʼavnni Alloh taolo yubormoqchi boʻlgan oʻninchi jazo haqida ogohlantirgan edi:
Muso bilan Horun Misrda yashar ekanlar, Egamiz ularga quyidagi koʻrsatmalarni berdi: “Bu oy sizlar uchun ilk oy — yilning birinchi oyi boʻladi. Isroil xalqining butun jamoasiga yetkazinglar: shu oyning oʻninchi kunida oila boshliqlari bitta qoʻzi yoki uloqcha tanlaydi. Buni xonadondagilar tanovul qiladi.”
Сhiqish 12:1–3
Nison oyi yahudiy yilining birinchi oyidir. Muso payg’ambar davrida berilgan amrga ko’ra, yahudiy oilalari har yili 10 nison kuni Fisih bayramini nishonlash uchun qo’zichoq tanlashlari kerak edi – va bu aynan shu kun amalga oshirilishi zarur edi. Iso Masih davrida yahudiylar Fisih qo’zisini Ibrohim payg’ambar o’z o’g’lini qurbon qilmoqchi bo’lgan joyda joylashgan Quddus ma’badida tanlardilar. Bugungi kunda bu joyda Al-Aqso masjidi va qoya ustidagi Gumbaz ma’badi joylashgan. Aynan shu yerda – bugungi Al-Aqso masjidi turgan joyda va Iso Masih davrida Quddus ma’badi turgan joyda yahudiy oilalari Fisih qo’zisini tanlar edilar (kambag’allar qurbonlik sifatida kaptarni keltirardilar), bular ma’lum kun – yahudiy yilining 10-nison kuni amalga oshirilar edi. Savdo va pul ayirboshlash boshlanganda bu olomon qanday shovqin keltirib chiqarishini tasavvur qilishingiz mumkin. Nisonning o’ninchi kuni ma’bad bozor maydoniga o’xshardi. Injilda Iso Masih o’sha kuni nima qilgani haqida hikoya qilinadi. “Ertasi kun” Quddusga tantanali ravishda kirishdan keyingi kunni anglatadi, ya’ni 10 nison, yahudiylar ma’badda Fisih qo’zisini tanlagan kun.
Iso Quddusga kirib, Maʼbadga bordi, hamma narsani koʻzdan kechirdi. Kun kech boʻlib qolganidan, Iso oʻn ikki shogirdi bilan Baytaniya qishlogʻiga qaytib ketdi.
Qurib qolgan anjir daraxti
Ertasi kuni ular Baytaniyadan chiqqanlarida, Isoning qorni och edi. U uzoqdan barglar bilan qoplangan bir anjir daraxtini koʻrib qoldi, daraxtdan biron anjir topa olarmikanman, deb bordi. Daraxtning yoniga kelib, bargdan boshqa hech narsa topolmadi, chunki hali anjir terish vaqti emas edi. Iso daraxtga qarab:
— Bundan keyin to abad sening mevangni hech kim yemasin! — dedi.
Shogirdlari ham bu gapni eshitishdi.
Iso oldi–sotdi qiluvchilarni Maʼbaddan quvadi
Soʻng ular Quddusga kelishdi. Iso Maʼbadga kirib, ichkarida oldi–sotdi qilayotganlarni quvib chiqara boshladi. Sarroflarning xontaxtalarini, kaptar sotuvchilarning kursilarini agʻdarib yubordi. Sotiladigan molni Maʼbad ichidan olib oʻtishga hech kimga ijozat bermadi.
Iso xalqqa taʼlim berayotib dedi:
— Tavrotda yozilgan–ku: “Mening uyim barcha xalqlarning ibodat uyi deb ataladi.” Sizlar esa Xudoning uyini qaroqchilar uyasiga aylantirib yuboribsizlar!
Mark 11:11-17
Paygʻambar Iso Masih dushanba kuni (Muqaddas haftaning 2-kuni), yaʼni 10-nison kuni maʼbadga kirib, barcha xaridor va sotuvchilarni tarqatib yubordi. Maʼbaddagi savdo ibodatga, shu jumladan g’ayriyahudiylar uchun ibodatga, va boshqa xizmatlarga toʻsqinlik qilardi. Va payg’ambar g’ayriyahudiylar uchun nur bo’lganligi sababli, u osmon bilan yer o’rtasidagi bu to’siqni jasorat bilan yo’q qildi, xaridor va sotuvchilarni tarqatib yubordi. Ammo oʻsha paytda yana bir muhim hodisa yuz bergan edi.
Yahyo (alayhissalom) paygʻambar Iso Masihni qanday ataganini eslaysizmi? U Isoni “Xudoning qoʻzisi” deb atagan edi:
Ertasi kuni Yahyo Isoning yaqinlashib kelayotganini koʻrib, shunday dedi:
— Ana, Xudoning Qoʻzisi! U dunyoni gunohdan poklaydi!
Yuhanno 1:29
Iso Masih payg’ambar “Xudoning qo’zisi” edi. Ibrohim alayhissalomning qurbonligi qissasida Alloh taoloning Oʻzi Oʻzi uchun qurbonlik tanlab, Ibrohim oʻgʻlining o’rniga bergan edi. Bu shoxlari bilan chakalakzorga oʻralashib qolgan qoʻchqor edi. Shuning uchun ham Qurbon hayiti mavjud. Yahudiylar maʼbadi Alloh Oʻzi uchun qurbonlik qoʻzisini tanlagan joyda turardi. Bugungi kunda bu yerda Al-Aqso masjidi va qoya ustidagi Gumbaz maʼbadi joylashgan. Iso Masih 10-nison kuni maʼbadga kirishi bilan Alloh uni qurbonlik qoʻzisi qilib tanladi . Alloh uni tanlashi uchun Iso aynan oʻsha kuni maʼbadga kirishi kerak edi. U maʼbadga kirdi.
Xudoning Qo’zisi – Isoning vazifasi
Nima uchun Iso Masih qurbonlik qoʻzisi sifatida tanlangan? Javobni Isoning taʼlimotlaridan topamiz. Iso paygʻambar Ishayo (a.s.)dan iqtibos keltirgan: “Mening uyim barcha xalqlar uchun ibodat uyi deb ataladi”. Mana, bashoratning toʻliq matni:
Egamizni sevib, xizmat qiladigan,
Shabbat kuniga rioya etadigan,
Egamizning ahdiga sodiq boʻlgan,
Begona xalqdan boʻlib turib,
Oʻzini Egamizga bagʻishlaganlarga
Egamiz shunday demoqda:
“Men sizlarni muqaddas togʻimga olib kelaman.
Maʼbadimda sizlarni mamnun qilaman.
Kuydiriladigan qurbonliklaru nazrlaringiz
Qurbongohimda qabul boʻladi.
Mening uyim barcha xalqlarning ibodat uyi deb ataladi.
Ishayo 56:6–7
Ishayo payg’ambarning Zaburning boshqa payg’ambarlariga nisbatan hayot yillari vaqt jadvalida.
Moriyox tog’i – Muqaddas tog’dir, u erda Ibrohim payg’ambar o’g’lining o’rniga qo’chqorni qurbon qilgan. Bu Alloh bergan qurbonlik edi. “Ibodat uyi” 10 nison kuni Iso Masih kirgan maʼbaddir . Yahudiylar nuqtai nazaridan, bu bayram Ibrohimning qurbonligi va Muso payg’ambarning Fisih bayramini birlashtiradi. Biroq, maʼbadda faqat yahudiylar qurbonlik keltirishlari va Fisih bayramini nishonlashlari mumkin edi. Ishayo paygʻambar esa “majusiylar” (gʻayriyahudiylar) haqida bashorat qiladi, bir kun kelib ular “Kuydiriladigan qurbonliklaru nazrlaringiz qurbongohimda qabul boʻladi” degan soʻzlar amalga oshganini koʻradilar.
Ishayo paygʻambardan iqtibos keltirgan Iso Uning najot keltiruvchi xizmati yahudiy boʻlmaganlarga ham taalluqli boʻlishini eʼlon qiladi . Ammo Iso buni keyinroq tushuntiradi. Keyingi qismlarda biz Alloh taolo xalqlarni qutqarish rejasini qanday amalga oshirayotganini koʻramiz. Oxir oqibat, sizga va menga ham baraka berilishining guvohi boʻlamiz.
Muqaddas haftaning keyingi kunlari
Tavrоt bo’yicha yahudiylar qurbonlik qo’zisini tanlashlari kerak edi va keyin:
“Birinchi oyning oʻn toʻrtinchi kuni kechqurungacha qoʻzilarni alohida saqlanglar. Soʻngra Isroil xalqi jamoasining har bir xonadoni oʻzining qoʻzisini soʻyishi lozim.”
Сhiqish 12:6
Iso Masih payg’ambarning dushanba kuni – 2-kunda Tavrotdagi qoidalarga nisbatan xatti-harakatlari
Muso payg’ambar davrida o’tkazilgan birinchi Fisih bayramidan keyin yahudiylar har yili 14 nison kuni qo’zilarni qurbon qilishardi kerak edi. Keling, vaqt jadvaliga Tavrotdagi amr – “qoʻzichoqni tanlash”ni joylashtiramiz. Jadvalning pastki qismida biz Iso Masihning bu kunda maʼbadni tozalashini va Alloh tomonidan Iso qurbonlik qoʻzisi sifatida tanlanishini belgilaymiz.
Payg’ambar Iso Masihning Tavrotning buyrug’iga binoan dushanba kuni qilgan ishlari
Payg’ambar Iso Masih (alayhissalom)ning Quddusga kirib, ma’badni tozalagani o’ziga xos ma’noga ega edi. Chunki Injil aytadi:
“Bosh ruhoniylar va Tavrot tafsirchilari buni eshitib, Isoni halok qilish payiga tushdilar. Butun xalq Isoning taʼlimotiga mahliyo boʻlgani uchun bosh ruhoniylar bilan tafsirchilar Undan qoʻrqib qoldilar.”
Mark 11:18
Xaridorlar va sotuvchilar ma’baddan haydalganidan so’ng, yahudiy rahbarlari Isoni qanday o’ldirishni rejalashtira boshladilar.
Ular payg’ambarga qattiq qarshilik ko’rsatishni boshladilar. Injildagi so’zlarga ko’ra, ertasi kuni …
«Ular yana Quddusga keldilar. Iso Maʼbadda aylanib yurgan edi, bosh ruhoniylar, Tavrot tafsirchilari va yoʻlboshchilar Uning oldiga kelib soʻradilar:
— Siz bu ishlarni qanday hokimiyat bilan qilyapsiz? Bularni qilish uchun Sizga kim hokimiyat bergan? “Ular Quddusga qaytib kelishdi. U ma’badda yurganida, oliy ruhoniylar, ulamolar va oqsoqollar uning oldiga kelib: – Buni qanday hokimiyat bilan qilyapsan ? Buni qilish uchun sizga kim vakolat berdi?”»
Mark 11:27-28
“At-Tag‘obun” surasi ham o‘sha davrdagi barcha payg‘ambarlar shunday sinovlarga duchor bo‘lganliklarini eslatadi.
(Ey, Makka kofirlari,) sizlarga oldin kofir bo’lib, so’ng (shu dunyodayoq) o’z ishlarining ziyonini totgan kimsalarning xabari kelmadimi?! Yana ularga (oxiratda) alamli azob ham bordir. Bunga sabab, ularga payg’ambarlari hujjatlarni keltirganlarida, ular: “Bizlarni (o’zimizga o’xshagan) bashar (avlodlari) hidoyat qiladilarmi?!” – deyishib, kofir bo’lganlari va (imondan) yuz o’girib ketganlaridir. (Shunda) Alloh behojat ekanini ko’rsatdi. Alloh behojat va hamdga loyiq zotdir. Kofir bo’lgan kimsalar o’zlarini hech qachon qayta tirilmaymiz, deb gumon qildilar. (Ey, Muhammad, ularga) ayting: “Yo’q! Rabbimga qasamki, albatta, qayta tiriltirilursizlar, so’ngra, albatta, sizlarga qilgan amallaringizning xabari berilur. Bu Allohga osondir.
Tag‘obun ”
surasi 64:5-7
Iso Masih eng shafqatsiz sinovdan oʻtib, Oʻz hokimiyatini tasdiqlashi kerak edi. Tagʻobun surasi eslatganidek, odatda kofirlar paygʻambarlarni bunday sinovlarga duchor qilar edilar. Iso Masihning tasdigʻi paygʻambarning odamlar tomonidan emas, balki Alloh tomonidan yuborilganligini koʻrsatuvchi ENG ANIQ dalil boʻladi. “At-Tagʻobun” surasi bu sinov oʻlimdan tirilishdan iborat ekanligini tushuntiradi. Ammo oldin muqaddas haftaning boshqa voqealari sodir boʻlishi kerak.
Keyingi qismda biz 3 va 4-kun voqealarida diniy rahnamolarning rejalari, payg’ambarning ishlari va Tavrotning farmonlari qanchalik aniq kesishganini kuzatamiz.